De reis van de hofarts

De waarheid is vaak vreemder dan fictie. Daar kom je in deze historische roman achter samen met hofarts Gerard van Swieten. Het boek slaagt erin historische feiten (die Gerard van Swieten bestond dus echt!) te verweven in een meeslepend verhaal dat het midden houdt tussen een moderne Odyssee en een whodunit.

Ik genoot van de goede opbouw van de personages, de vele verhaallijnen die elkaar versterken en de kleurrijke beschrijvingen van bizarre, irrationele gewoontes van die tijd. Bij dat laatste bekruipt je al snel het besef dat we vandaag nog niet veel veranderd zijn.

Ik heb de voorbije avonden “De reis van de hofarts” van L.J. Schildermans gelezen. Ik had geen idee wat ik er kon of mocht van verwachten en dus was de verrassing heel groot. Ik was vanaf de eerste pagina’s verkocht. Het werd voor mij een “pageturner”. Heel vlot geschreven, aangenaam om te lezen, goed opgebouwd, spannend, rake beschrijvingen en vergelijkingen, een mooie combinatie van degelijk onderbouwde historische feiten en fictie, kortom een heel goed boek. In het weekend liet ik een vriendin een aantal pagina’s lezen. Ik had het boek nog niet uit want anders was mijn exemplaar nu al in andere handen.
L.J. Schildermans is niet een of andere Nederlandse auteur met een voornaaminitiaal te weinig. Het zijn de broers Ludo en Jozef Schildermans. Jozef studeerde net zoals ik geschiedenis; ik ken hem al van in Leuven. Ludo heb ik daar ook wel eens zien passeren. Ik voelde me dan ook “moreel verplicht" om het boek van L.J. Schildermans te kopen en te lezen. Moest ik het maar niks gevonden hebben, ik had er hier diplomatisch over gezwegen. Mijn loftrompet is dan ook oprecht. Ludo Schildermans had al twee romans op zijn naam staan, twee literaire thrillers, maar voor “De reis van de hofarts” hebben de twee broers de krachten gebundeld.
Historische romans lees ik met een dubbel gevoel: de historicus in mij is op zijn hoede voor te veel literaire vrijheden die de “historische waarheid” geweld durven aan doen. Ik heb daar wat minder last van als ik over het historisch onderwerp zelf weinig of niks weet. En van Gerard van Swieten, hofarts van Maria Theresia had ik nog nooit gehoord. En toch kon ik het niet nalaten om af en toe een historisch feit uit de roman in de mate van het mogelijke te controleren. Zo mijmert Van Swieten op pagina 311 over het schilderij van Jan Vermeer dat hij thuis in zijn werkkamer hangen heeft. En ja, het schilderij “Allegorie op de schilderkunst” uit 1665 van Jan Vermeer bevond zich zeker in de collectie van een zoon van Gerard Van Swieten, die het meer dan waarschijnlijk van zijn vader kreeg.
Of in de 18e eeuw de Pruisen al met “Der Fritz” als scheldnaam aangeduid werden, valt wel te betwijfelen, maar een anachronistisch grapje is altijd mooi meegenomen. En of in de geboortestreek van Johan Baumgarten Sint-Maarten gevierd werd met brandende houtstapels is moeilijk te achterhalen. Je leest nergens van waar hij afkomstig was. Misschien dachten de broers meer aan hun eigen jeugd in het Limburgse Eksel. Doorheen de tekst word je ook meer en meer ingewijd in de wereld van de chirurgijnen met bijvoorbeeld van p. 138 tot 141 een gedetailleerde beschrijving van een amputatie. Leerrijk, net zoals de ravage die syfilis vroeger aanrichtte, zeker in militaire milieus.
In de 18e eeuw moedigde de overheid mensen (financieel) aan om te verhuizen en dunbevolkte gebieden in het oostelijk deel van het rijk van Maria-Theresia demografisch te gaan versterken. De manier waarop L&J hun doortocht in Wenen beschrijven, lijkt meer voor nu dan voor toen geschreven: “In de hoofdstad groeit er weerzin en zelfs openlijk protest tegen deze transmigranten. Er moet opvang voor hen geregeld worden, maar de Hofburg kan de toestroom niet aan, zodat velen overdag door de straten dwalen, en ’s avonds in parken een slaapplek zoeken voor de nacht…. Arme stakkers zijn het zeker. Als hij ze ziet lopen in hun grauwe tenues, al hologig van de reis tot Wenen, vraagt hij zich altijd af of ze de rest van de tocht wel zullen overleven. Verhalen over hun vaak weinig fortuinlijke lot bereiken immers ook de hoofdstad: als ze al niet overboord slaan en verdrinken, worden de meesten ziek. Vooral de ouderen en de kinderen zijn bij aankomst in Apatin vaak zo verzwakt dat ze al na enkele dagen overlijden.” (p. 86)
En ook met andere aspecten uit hun boek, sluiten L&J al dan niet gewild aan bij de actualiteit: besmettelijke ziektes, quarantaine, populisme, fake-news, bedreigingen aan het adres van wetenschappers... Maar u moest al aan het lezen zijn!

Wat heb ik genoten van het verhaal. Ik heb echt, oprecht, meegereisd met Dr. Van Swieten. Heerlijk dat dit alles historische feiten bevat, heerlijk dat de auteur soms even durven afdwalen naar details, zoals liefde. Sommige passanten krijgen dan weer geen opheldering maar uiteindelijk stoort dat niet enorm.

Conclusie is dat dit boek er staat.
Dr. Van Swieten, de reis, vampirisme, deze historische roman is absoluut je leestijd waard

“Waar onwetendheid is, ontstaat paniek.”
De lijfarts van de keizerin wordt erop uitgestuurd om te onderzoeken of de uit de hand gelopen praktijk van grafschennis in Transsylvanië bijgeloof is of wetenschappelijk verklaarbaar. Ze wil korte metten maken met dit angstzaaiende en goddeloze bijgeloof.

De historicus Ludo Schildermans schreef samen met zijn broer Jozef deze opmerkelijke historische roman in tijden van botsing tussen de bijgelovige bevolking en de rede vanuit de wetenschap. Hun schrijfstijl is heel prettig en de arts Van Swieten is zeer minzaam en vriendelijk in zijn voorkomen. Grotendeels is het verhaal een road trip waarbij de arts veelvuldig opgehouden wordt door zijn Eed van Hippocrates.
Er komen 18e eeuwse romantiek en veelvuldige andere taferelen in het boek voor, maar vooral ook veel vivisecties à la De Anatomische les geschilderd door Rembrandt. De gebroeders Schildermans sparen de lezer niet en je moet maar tegen de beschreven kleuren en geuren kunnen. Dit ‘Visum et Repertum’ is een zinvol kernonderdeel van het verhaal. Nu maar hopen op meer boeiende en nieuwsgierig makende verhalen van L. en J. Schildermans, want ze dompelen de lezer wetenschappelijk verantwoord volledig onder in een tijdgeest van weleer.

Een boek dat je op heerlijke wijze meeneemt naar een andere tijd en plaats (kunnen we wel gebruiken nu...). Het verhaal wordt heerlijk verteld, met veel aandacht voor historisch detail en personages waar je onhoudbaar mee meeleeft. Perfecte literatuur voor op het strand of voor aan de open haard - én met een onmiskenbare link naar de actualiteit!